نازنینشادپی
سی‌وهفتمین جشنواره فیلم فجر با چهل سالگی پیروزی انقلاب اسلامی ایران مصادف شده است. چهل سال پیش انقلابی هم در کشور و هم بر فضای فرهنگی و موسیقایی کشور رُخ داد. اغلب، بهمن‌ماه را با فیلم‌ها و ترانه‌های به چشم و گوش آشنایی به یاد می‌آوریمکه فضای چهل سال پیش ایران را روایت می‌کند. فیلم‌هایی مانند «شکار»، «ترن» و … که موسیقی‌اش معروف‌تر از خود فیلم شد؛ به‌گونه‌ای که مردم دیالوگی از فیلم را به یاد ندارند، اما قطعا موسیقی آن را به یاد دارند تا بخشی‌اش را زمزمه کنند. سوت‌های بی‌نظیر و تکرارنشدنی زنده‌یاد بابک بیات در دل موسیقایی فیلم «شکار» گواه این باور است.بار موسیقایی فیلم «شکار» به کارگردانی مجید جوانمرد که در سال ۱۳۶۶ ساخته شد، بیش از فضای دراماتیک فیلم است و این نشان‌دهنده میزان شناخت زنده‌یاد بابک بیات از موسیقی و موسیقی فیلم دارد.همچنین فیلم «ترن» از ساخته‌های زنده یاد امیرقویدل در سال ۱۳۶۶نيز که مجید انتظامی آهنگسازی آن را بر عهده داشت از دیگر فیلم‌های پس از انقلاب اسلامی است که با شنیدن نام فیلم، بخشی از موسیقی فیلم بر زبان جاری می‌شود. به‌راستی که چقدر موسیقی‌های آن زمان زلال‌تر و اثرگذارتر بود که با گذشت سال‌ها وقتی نام فیلم را می‌شنویم، بی‌اختیار بخشی از موسیقی در ذهن‌مان زنده می‌شود و برپنج خط حامل دل‌مان رقاصی می‌کند؛ گویااغلب، در آن زمان امکانات ساده‌تر، خواسته‌ها منطقی‌تر و موسیقی‌ها اثرگذارتر بود.
در سال‌های اخیر نیز فیلم‌های بسیاری با موضوعیت انقلاب اسلامی ساخته شده است، اما از فرم و نگاه موسیقایی خیلی نتوانسته به اندازه موسیقی فیلم‌های دهه‌های پیش، اثرگذار بر بیننده باشد. با این وجود در این میان فیلم‌هایی چون «استرداد»، «سیانور» و … ازجمله فیلم‌های موفق با محوریت انقلاب اسلامی است که هم داستان و هم موسیقی فیلم اثرگذاری داشته‌اند. فیلم «استرداد» ساخته علی غفاری از موسیقی اثرگذار ستار اورکی سود برده است و فیلم «سیانور» به کارگردانی بهروز شعیبی که آهنگسازی آن را بهزاد عبدی بر عهده داشت. موسیقی این دو فیلم، در کنار فضای دراماتیک فیلم، اثرگذار است و البته هماز شهرت خاصی برخوردار شد.
برای گواه بر این باور، می‌توان به بخشی از موسیقی فیلم اشاره کرد؛ نماهای داخل قطار، تند و کوتاه است تا بر اوج دورنگی و خیانت انسان‌های جاه‌طلب در مواجه با طلا و ثروت، صحه گذاشته باشد. در این بخش موسیقی با تندشدن ریتم فیلم، ریتم تندی به خود می‌گیرد تا هم همگون با صحنه‌ها جلو رفته باشد و هم بر بار استرس صحنه‌های فیلم افزوده باشد. در نمایی که افراد وارد اتاق طلا می‌شوند و با شمش‌های چیده شده طلا مواجه، موسیقی با تک‌تک پلان‌های آن صحنه همخوان و همگون شنیده می‌شود. به آن معنا که ویولن‌ها با تکنیک ویبراتو نواخته می‌شوند تا برانگیخته‌شدن احساس خاص در وجود هر فرد را تصویرسازی کرده باشد؛ فردی به فکر خیانت می‌افتد و دیگری به فکر وفاداری به عهد.
یا در فیلم «سیانور» در نمایی که «امیر» (با بازی پدرام شریفی) گلوله را از کتف «هما» (با بازی هانیه توسلی) که حالا چریکي متعصب و تندرو شده خارج می‌کند، ویولن‌هایی آرام از دو درد خبر می‌دهد؛ درد جسمانی «هما» از زخم و درد معنوی «امیر» از عشقی که چریک را بر زندگی با او ترجیح داد! اشک‌های خبرآورنده از اوج درد «هما» از گلوله با کشیده‌شدن هر آرشه بر سیم‌ها، تنیده شده است و دل مخاطب را به درد می‌آورد. عبدی با شلوغی و بزرگی ارکستر، یک موسیقی ظریف، خلوت و عاشقانهتراژیک خلق کرده است. ویولن‌ها با بهره‌گیری از تکینک‌های مختلف و مرسوم در خلق ملودی‌های اثرگذار، در کنار کلارینت و کوبه‌ای‌های ارکستر، تعقیب و گریزهای نیروهای ساواک و گروهک‌‌های تروریستی را به‌خوبی موسیقایی کرده است.
این میزان از توانایی و شناخت آهنگسازان بر کارشان قابل تحسین است که می‌دانند با بهره‌گیری از چه سازهایی و چه تکنیک‌هایی، ذهنیت موسیقایی خود را به گوش‌نوازترین شکل ممکن، بیان کنند. فیلم‌های انقلابی موسیقی خاص‌تری دارند، هم به لحاظ میزان حساسیت انقلاب اسلامی و هم به لحاظ وجود گاه روابط عاشقانه‌ای که باورهای اشتباه یکی از طرفین (مانند رابه عاشقانه «امیر» و «هما» در فیلم «سیانور») باید تلخ موسیقایی شود. موسیقی همیشه یکی از شاخص‌های موثر در بیان باورهای انسانی به‌خصوص در کمک به شناخت بیننده از کاراکترهای فیلم است.
نظرات ۰